چرایی بن‌بست در برجام

باوجود خوش‌بيني‌هايي که درباره بازگشت بدون قيد و شرط بايدن به برجام شکل گرفته بود، شرايط برخلاف انتظارات پيش رفت و اين موضوع وضعيت پيچيده‌اي را ايجاد کرده است. چه قبل از ترامپ و چه بعد از آن، آمريکايي‌ها به تعهداتشان عمل نکردند اما جمهوري اسلامي در چارچوب برجام به همه تعهداتش عمل کرد و طبيعي است که نگران بدعهدي مجدد واشنگتن باشد و خواهان تضمين عيني از سوي آمريکايي‌ها پيش از برگشت به تعهدات برجامي شود؛ البته علت بن‌بست به‌وجود‌آمده در برجام زياده‌خواهي آمريکاست. درباره نقش اروپا در ميانجيگري بين تهران و واشنگتن با توجه به سابقه و تجربه‌اي که از مذاکرات هسته‌اي ايران با اروپا از سال 82 تاکنون وجود دارد، اروپا ميانجي بي‌طرف نيست و به نفع آمريکا کار مي‌کند؛ با اين وجود ما مي‌توانيم از اروپا استفاده کنيم و امتيازاتي که آمريکا مستقيما در اين بازي اعتبار نمي‌خواهد به ما بدهد از طريق اروپا بگيريم. واقعيت اين است که بايدن اکنون به سياست اجبار دوران ترامپ، ديپلماسي را نيز اضافه کرده است. طبيعتا ديپلماسي اجبار راه مقابله با ديپلماسي اجبار است و جمهوري اسلامي ايران هم از ابزارها و اهرم‌هاي قدرتي که در اختيار دارد استفاده مي‌کند و راهبرد تهران، اهرم‌سازي در مقابل اهرم‌هاي آمريکاست و بايد يک ديپلماسي فعال و حداکثري همه‌جانبه را در کنار اهرم‌سازي در پيش بگيريم. برخي معتقدند کاهش تعهدات از سوي ايران بازگشت آمريکا را سخت‌تر و برجام را تضعيف مي‌کند و ممکن است به يک اجماع بين‌المللي عليه ايران منجر شود اما معتقدم اين کار مي‌تواند موجب بازگشت آمريکا به تعهداتش شود يا حداقل واسطه‌هايي را براي ميانجي‌گري بين طرفين فعال کند. درخواست‌هاي اروپا براي ميانجي‌گري و پذيرش اين موضوع توسط بايدن در کنار سفر رافائل گروسي، مديرکل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تهران نتيجه سياست درست کاهش تعهدات برجامي از سوي ايران است. کاهش تعهدات برجامي اهرم‌هاي چانه‌زني ايران را تقويت خواهد کرد و سبب تحرک ديپلماتيک طرف‌هاي ديگر مي‌شود اما در عين حال بايد مراقب بود منجر به فروپاشي برجام نشود. پيش‌بيني‌ام اين است که برجام حفظ مي‌شود؛ زيرا همه طرف‌ها نفعشان در حفظ برجام است و کند پيش رفتن امور ناشي از اين است که هرکدام درصدد هستند که بيشترين امتياز را بگيرند و کمترين امتياز را بدهند. بازگشت آمريکا به برجام به معناي رفع کامل تحريم‌ها نيست، آمريکايي‌ها هم قبلا گفته بودند و هم الان گفتند که با بازگشت به برجام همه تحريم‌ها را لغو نمي‌کنند؛ بنابراين سناريوي محتمل بازگشت تدريجي متقابل طرفين به تعهدات پيش روست يعني لغو تدريجي و رفع تحريم‌ها و بازگشت متقابل و تدريجي ايران به تعهدات که از آن تحت عنوان «اقدام در مقابل اقدام» هم تعبير مي‌شود. بازگشت بايدن به برجام بدون لغو تحريم‌ها به ضرر ماست؛ زيرا به لحاظ حقوقي برجام پيماني بين‌المللي نيست و يک پيمان چندجانبه سياسي غيرالزام‌آور است؛ بنابراين مي‌تواند از سوي آمريکا مورد سوءاستفاده قرار گيرد. آمريکا بايد با شرايط خاصي به برجام برگردد و بازگشتش توسط ايران و ديگر اعضاي برجام مشروط شود و توانايي اين کشور براي استفاده از مکانيسم ماشه در صورت بازگشت نيز مهار شود و اين موضوعات بايد قبل از بازگشت بايدن به برجام حل و فصل شود و به بعد از بازگشت آمريکا موکول نشود.