«حق اعتراض مدني» قانوني و بلا اشكال است

آرمـــــان ملـــی- محمدهادی علیمردانی: اخیرا در یکی از نقاط کشــــور درگیری‌های میان تعدادی از مردم و نیروهای مسئول تامین امنیت رخ داده است. این موضوع را باید به عنوان فرصتی برای بازنگری در حق اعتراض مردم در قانون اساسی و قوانین عادی تلقی کرد. در همین خصوص «آرمان ملی» گفت‌وگویی با علی نجفی توانا، حقوقدان داشته است که می‌خوانید.
قانون اساسی ایران در خصوص مساله حق اعتراض چه مزایایی را برای مردم در نظر گرفته است؟
در قانون اساسی جمهوری اسلامی که برآیند اعتراض مردم به حاکمیت نظام گذشته و در واقع به نوعی تجلی حقوق و مطالبات تحقق‌نیافته در دوران گذشته بوده است، متضمن انواع حقوق و آزادی‌هایی است که عمدتا در یک نظام مردم‌سالار پیش‌بینی می‌شود و ضمانت اجرای تحقق در قوانین عادی مقرر می‌گردد. با اندکی توجه به مفاد قانون اساسی کشور، به‌ویژه در مقدمه، در خصوص شیوه حکومت اسلامی بحث نفی هرگونه استبداد فکری، اجتماعی و اقتصادی مطرح بوده و سپردن سرنوشت مردم به دست خود آنها، پیش‌بینی شده است. در بند 7 از اصل سوم همان قانون، تامین آزادی‌های سیاسی و اجتماعی در حدود قانون مقرر و طبق اصل 9 قانون اساسی آزادی، استقلال، وحدت و تمامیت ارضی، در کنار یکدیگر به عنوان اصول لایتغیر قانون اساسی و اصول تفکیک‌ناپذیر، پیش‌بینی شده است. به همین دلیل به نام هر یک از این 3 ارزش نمی‌توان به ارزش‌های دیگر تعرض نمود. حاکمیت مردم غیر از استفاده از انتخاب مدیران و نمایندگان خود به‌صورت غیرمستقیم و در مواردی نیز با انتخاب مستقیم انجام می‌گیرد، مطالبات عینیت پیدا می‌کند. در برخی از مواد قانون اساسی از جمله اصل 27، سازوکار دیگری برای بیان مطالبات و طرح مستقیم آن توسط مردم و به گونه‌ای رساندن آن به سمع و نظر مسئولان و نهادهای مختلف مقرر شده است. در این اصل تشکیل تجمعات و راهپیمایی‌ها بدون سلاح، به شرط آنکه مخل مبانی اسلام نباشد آزاد است. معمولا تشکیل اجتماعات و راهپیمایی‌ها برای بیان مشکلات، درخواست از مسئولان جهت توجه، رفع و تامین حقوق مردم در قوانین اساسی دنیا پیش‌بینی شده و همانگونه که در اخبار و رسانه‌ها دیده و شنیده می‌شود، این حق در تمام کشورهای دنیا به روش‌های مختلف اعمال می‌گردد.
در حال حاضر مردم سراوان در حال طرح مطالباتی هستند و این اقدام با برخوردهای امنیتی مواجه شده است. چرا درخصوص حق اعتراض به قانون اساسی عمل نمی‌شود؟
در عمل به دلایل نامعلومی استفاده از این طرح معمولا با چالش مواجه می‌شود. این چالش‌ها گاهی ناشی از تصویب قوانین عادی است. در قوانین موجود از جمله قانون احزاب، تشکیل اجتماعات پیش‌بینی شده است که باید حتما مجوز اخذ شود، در غیر این صورت برگزاری اجتماعات غیرقانونی است. درحالی‌که در خود قانون اساسی هیچ اشاره‌ای به چنین مجوزی وجود ندارد. شاهدیم که پیش از انقلاب همین اعتراضات موجب شد که مردم بسیاری از مطالبات خود را احیا کنند. در قانون احزاب نیز صدور مجوز پیش‌‌بینی شده اما صرفا برای گروه‌ها و احزاب سیاسی است. در مورد برپایی تجمعات اعتراض‌آمیز که کمتر دیده شده در سال‌های اخیر کمیسیون ماده ده احزاب چنین مجوزی را صادر کند. این در حالی است که در اصل 27 قانون اساسی نیز ممکن است میان مسئولان و حقوقدانان، در مورد عبارت مخل مبانی اسلام نباشد، برداشت‌های مختلف وجود داشته باشد. در حقیقت نهادهای صادرکننده مجوز می‌توانند با تکیه بر تحلیل فردی، سلیقه یا حتی جناحی از صدور مجوز خودداری کنند. واقعیت این است، به هر کیفیت زمانی که بحث اعتراض و برقراری تجمعات مطرح می‌شود، شعارهایی ممکن است داده شود که عمدتا برای تعریف و تمجید از مقامات نیست. بلکه طرح مطالبات، بیان مشکلات و مسائلی است که مردم اعتقاد دارند، باید به نوعی آن را به گوش مسئولان برسانند. طبیعتا اگر بخواهیم قانون اساسی را تفسیر کنیم، بسیاری از این شعارها می‌تواند اقدام علیه امنیت ملی، تبلیغ علیه نظام و غیره تلقی شود. چنین مسائلی سبب شده صدور مجوز در بسیاری از موارد با مشکل مواجه شود و عملا ما تظاهراتی که با مجوز برای طرح مطالبات مردم یا اعتراض به برخی شرایط از جمله گرانی، تورم و... باید برپا شود، نداریم.
این نوع از مواجهه با مطالبات مردمی چه آسیب‌هایی را در پی دارد؟
فراموش نکنیم در کشوری که امروز نهادها و حتی قوای مختلف هر یک دیگری را به ناکارآمدی، سوءمدیریت متهم می‌کنند، آیا مردم که به گفته بزرگان کشور، ولی‌نعمت نظام هستند و صاحب حق تلقی می‌شوند، حق ندارند در مواردی که با مشکلاتی مانند کار، مسکن، تورم، تامین اجتماعی، عدالت اجتماعی، بیمه و گرانی مواجه می‌شوند مطالبات خود را به صورت مستقیم، آن هم از طریق تجمعات به سمع و نظر مسئولان برسانند؟ آیا چنین حقی خلاف قانون اساسی است؟ حق اعتراض حق قانونی یک ملت بوده و جلوگیری از آن موجب تراکم و تجمع مطالبات و در برخی موارد انفجار رفتاری خواهد شد. مسلم بدانید وجود چنین آزادی‌هایی و برگزاری چنین تجمعاتی موجب می‌شود، مسئولان با درد مردم آشنا شوند.