فهرست‌های صدتایی کتاب‌ها از کجا می‌آیند؟

سال‌هاست در جهان غرب، فهرست‌های صدتایی رمان‌ها و کتاب‌های بزرگ منتشر می‌شود. این فهرست‌ها معمولا به سه صورت انجام می‌شود. یکم: فهرست‌هایی که توسط دو تا سه نفر از سردبیران نشریات و وب‌سایت‌ها انجام می‌شود، مثل فهرست تایم، تلگراف، واشنگتن‌پست، آمازون و گودریدز. دوم: فهرست‌هایی که به صورت فردی انجام می‌شود: مثل فهرست آنتونی برجیس، سباستین بری، دیوید هندلین و فهرست گاردین که توسط رابرت مک‌کرام انجام شده و فهرست وب‌سایت مدیوم که توسط چوئل پاتریک صورت گرفته. سوم: فهرست‌هایی که براساس نظرسنجی از منتقدان، نویسندگان یا مردم صورت می‌گیرد، مثل فهرست بی‌بی‌سی، لوموند، کتابخانه مدرن و کتابخانه نروژ.
در نگاه اول به همه فهرست‌ها، متوجه این نکته می‌شویم که بین چهل تا پنجاه درصد از کتاب‌ها در همه فهرست‌ها مشترک است. اما کتاب اول در همه فهرست‌ها متفاوت است. مثلا کتاب اول تلگراف، «میدل مارچ» است؛ کتاب اول صدرمانِ انگلیسی‌زبانِ گاردین، «سیروسلوک زائر» و کتاب اول رمان‌های بزرگ همه اعصار گاردین، «دن کیشوت»؛ کتاب اول آنتونی برجیس، «همه‌چیز فرومی‌پاشد»؛ کتاب اول کتابخانه مدرن، «اولیس»؛ کتاب اول و‌ب‌سایت گودریدز، «کشتن مرغ مینا»؛ و کتاب اول وب‌سایت مدیوم، «گتسبی بزرگ».
نکته دوم در همه فهرست‌ها، این است که در هیچ فهرستی، رضایت‌خاطر هیچ خواننده‌ای فراهم نمی‌شود. و قرار هم نیست بشود؛ همانطور که رابرت مک‌کرام در گاردین، وقتی با این پرسش مواجه شد که چرا نویسنده‌ای مثل مارگارت اتوود در فهرست صدتایی او نیست، در پاسخ به انتقادها گفت: «اگرچه معیارهایی برای تشخیص آثار برتر در ادبیات داستانی وجود دارد، اما همواره بخش قابل‌توجهی از نظر افراد در مورد ادبیات داستانی به سلیقه شخصی آنها بازمی‌گردد؛ درنتیجه جلب رضایت همه ممکن نیست.»
پس، در هر فهرستی، هرگز امکان رضایت همه خوانندگان میسر نیست. باید به این فهرست‌ها به این شکل نگاه شود که اینها، فهرست‌هایی هستند برای خواندن کتاب‌های بیشتر. به این معنا که به دلیل شرایط زندگی بشر در جهان مدرن، امکان خواندن همه آثار وجود ندارد؛ بنابراین این فهرست‌ها به ما کمک می‌کند تا از وقتِ کمی که برای مطالعه داریم، بهترین آثار ادبی را گزینش کرده و بخوانیم. از همین منظر است که ما در گروه ادبیات و کتاب آرمان ملی، سعی در ایجاد یک فهرست صدتایی کتاب از 1300 تا 1399 داشتیم. پس از فهرست چهل‌تایی رمان‌های برتر سال 1357 تا 1397، پروژه انتخاب رمان‌های برتر قرن چهاردهم خورشیدی کلید خورد. در فهرست صد کتاب داستانی فارسی از 1300 تا 1399، سختی کار اینجا بود، که ادبیات داستانی فارسی، هنوز پس از صد سال، یک رمان درخشان در حدواندازه نویسنده‌های بزرگ جهان خلق نکرده؛ بنابراین، باید علاوه بر رمان، به سراغ داستان کوتاه و بلند به عنوان آغازگر داستان مدرن فارسی هم می‌رفتیم. این شد که صد کتاب برتر داستان فارسی متشکل از رمان و داستان کوتاه و بلند است؛ بازنماییِ انسانِ ایرانی در ادبیات داستانی، معیار اصلی انتخاب این کتاب‌ها بوده؛ تصویری از انسان ایرانی در ارتباط با خود، دیگری، و هستی.
در فهرست صد رمان برتر جهان، با اینکه هنوز برخی از مهم‌ترین آثار ادبی جهان به فارسی ترجمه و منتشر نشده‌اند، با این‌حال، انتخاب‌ بین رمان‌هایی که از سال 1300 تا 1399 ترجمه شد‌ه‌اند، کار را مثل انتخاب صد کتاب ادبیات داستانی فارسی چندان سخت نکرد. ابتدا 182 رمان از بین رمان‌های ترجمه‌شده به فارسی انتخاب شد. در اینجا برخلاف همه فهرست‌های صد رمانی که تا پیش از این در سراسر دنیا صورت گرفته بود، راه چهارمی انتخاب شد: صد کتاب از صد نویسنده، از پنج قاره. پس از بررسی 182 رمان، درنهایت از بین آنها، 100 رمان از 100 نویسنده، و از پنج قاره انتخاب شد. از مجموع 100 نویسنده، 81 مرد و 19 نفر زن هستند: آمریکا، انگستان، فرانسه، روسیه، ایتالیا، آلمان، مجارستان، چک، ژاپن، نیجریه، ایرلند، هند، کانادا، پرو، اسکاتلند، کلمبیا، گواتمالا، چین، مصر، آنگولا، سریلانکا، ترکیه، اسپانیا، رومانی، یونان، هلند، اوکراین، استرالیا، و آفریقای جنوبی. این تنها فهرست رمانی است که در آن از هر نویسنده یک رمان انتخاب شده؛ به همین دلیل، این فهرست متنوع‌ترین فهرست صد رمانی است که تاکنون صورت گرفته است.
در انتخاب رمان‌های جهان، نبوغِ نویسنده‌ در ارائه تصویری روشن از انسان در اعصار گوناگون مدنظر قرار گرفته: از نبوغ در قصه‌پردازی تا نبوغ در روایت، زبان، نثر و شخصیت‌پردازی و فضاسازی.
گروه ادبیات و کتاب آرمان ملی امیدوار است این فهرست، مسیری باشد برای رشد و اعتلای کتابخوانی در کشور، و رسیدن به رویایی که در آن، کتاب‌ها بدون سانسور منتشر شوند: چراکه سانسور، راه را بر خلاقیت نویسنده ایرانی می‌بندد، و همین موجب می‌شود، نویسنده ایرانی قدرت رقابت در بازار جهانی کتاب را از دست بدهد؛ هرچند طی چند سال اخیر، چند نویسنده ایرانی در جهان خوش درخشیده‌اند، اما هنوز تا رسیدن به قله‌‌ ادبیات جهان، راهی بس طولانی در پیش داریم.